Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 14 triệu phụ nữ bị băng huyết sau sinh, với tỷ lệ từ 3% - 8% tại Việt Nam. Đây là một biến chứng sản khoa nghiêm trọng, gây tử vong cho hàng nghìn phụ nữ mỗi năm, trong đó hơn một nửa các ca tử vong xảy ra trong 24 giờ đầu sau sinh. Tình trạng này cũng có thể dẫn đến nhiều hệ lụy khác như suy hô hấp, rối loạn đông máu, và mất khả năng sinh sản.

1. Tổng quan về băng huyết sau sinh

Băng huyết sau sinh (hay Postpartum Hemorrhage - BHSS) là tình trạng mất máu nghiêm trọng sau quá trình sinh nở, được phân loại khi mất trên 500ml máu trong sinh thường hoặc hơn 1000ml trong trường hợp mổ lấy thai. Mặc dù việc ước lượng lượng máu mất có thể không chính xác do sự khác biệt về thể trạng giữa các cá nhân, BHSS vẫn được xem là một biến chứng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời.

BHSS không chỉ xảy ra ngay sau khi sinh mà còn có thể kéo dài đến 12 tuần, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như sốc và suy giảm chức năng các cơ quan. Mặc dù tình trạng này ít phổ biến ở các quốc gia phát triển, nó vẫn là nguyên nhân chính gây tử vong cho sản phụ tại những nước đang phát triển. Do đó, việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách là yếu tố then chốt giúp hạn chế những hậu quả nghiêm trọng từ băng huyết sau sinh.

Băng huyết sau sinh thường xảy ra trong 24 giờ sau khi sinh

2. Nguyên nhân

Băng huyết sau sinh do đâu? Sau khi sinh, tử cung thường co bóp để đẩy nhau thai ra ngoài và giảm nguy cơ chảy máu. Nếu tử cung không co bóp đủ mạnh, mạch máu tại vị trí nhau bám sẽ chảy máu tự do, gây ra hiện tượng băng huyết sau sinh – một trong những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến mất máu. Quá trình chuyển dạ thường trải qua ba giai đoạn: cổ tử cung mở, em bé được sinh ra, và giai đoạn cuối là sổ nhau - cầm máu. Khi nhau được đẩy ra ngoài, tử cung sẽ co lại để siết chặt các mạch máu, tạo cục máu đông giúp ngừng chảy máu. Tuy nhiên, nếu tử cung không co hồi hoặc nhau không bong hết, băng huyết sẽ xảy ra.

Một số yếu tố khác góp phần vào băng huyết sau đẻ bao gồm: tử cung không co đủ mạnh, tử cung bị căng giãn quá mức do đa thai, đa ối, sót rau sau sinh, quá trình chuyển dạ kéo dài hoặc nhiễm trùng ối, và cơ tử cung yếu do sinh nhiều lần hoặc u xơ tử cung. Các yếu tố liên quan đến sức khỏe của sản phụ như suy nhược, thiếu máu, tiền sử nạo hút thai nhiều lần cũng tăng nguy cơ chảy máu nhiều.

Nguyên nhân băng huyết sau sinh có thể phân loại thành bốn nhóm 4T: Tone (trương lực cơ tử cung), Trauma (tổn thương), Tissue (mô nhau sót), và Thrombin (rối loạn đông máu).

• Trương lực cơ yếu (Tone): Tình trạng tử cung không co đủ mạnh khiến máu tiếp tục chảy không kiểm soát sau sinh, chiếm phần lớn các ca băng huyết.
• Tổn thương (Trauma): Chấn thương ở tử cung, âm đạo, hoặc cổ tử cung trong quá trình sinh nở, đặc biệt là khi dùng các dụng cụ hỗ trợ, có thể gây chảy máu sau sinh.
• Mô nhau sót (Tissue): Khi nhau thai không bong hoàn toàn khỏi thành tử cung, khả năng co bóp của tử cung bị ảnh hưởng, gây băng huyết.
• Rối loạn đông máu (Thrombin): Nếu sản phụ có vấn đề về đông máu hoặc các bệnh lý trong thai kỳ như sản giật, tình trạng chảy máu sau sinh có thể trở nên nghiêm trọng ngay cả khi vết thương nhỏ.

Các bất thường khác như nhau thai bám thấp, rau cài răng lược, hay tổn thương đường sinh dục do sinh khó cũng có thể dẫn đến băng huyết. Rối loạn đông máu xảy ra trong các trường hợp như nhau bong non, thai lưu hoặc nhiễm trùng, làm tăng nguy cơ chảy máu nghiêm trọng sau sinh.

Dấu hiệu của băng huyết sau sinh

Dưới đây là các dấu hiệu bị băng huyết sau sinh, có thể xảy ra cả ở sinh thường và sinh mổ:

• Chảy máu không kiểm soát: Sau khi sinh và sổ rau, máu có thể chảy từ đường sinh dục. Máu có thể có màu đỏ tươi hoặc đỏ sẫm, với dạng loãng hoặc thành cục.
• Tình trạng này dẫn đến sự gia tăng thể tích của tử cung, làm cho đáy tử cung dần dần nâng cao, có dấu hiệu to ra theo chiều ngang và trở nên mềm nhão do máu bị ứ đọng.
• Huyết áp thấp và nhịp tim tăng cao, khiến da của sản phụ trở nên xanh nhợt và có cảm giác khát nước.
• Chân tay lạnh, ra mồ hôi, kèm theo sự giảm số lượng hồng cầu trong máu.
• Sưng đau khu vực âm đạo nếu có tụ máu xảy ra.
• Không xuất hiện khối cầu an toàn trên xương vệ.

Biểu hiện băng huyết sau sinh dễ nhận diện nhất là tình trạng chảy máu kéo dài trong vòng 24 giờ đầu sau sinh. Lượng máu có thể dao động từ nhiều đến ít, thường mang màu đỏ tươi hoặc đỏ bầm và thường là dạng máu cục. Khi mất máu nghiêm trọng, sản phụ có thể gặp các triệu chứng như chóng mặt, cảm giác choáng, nhìn mờ, buồn nôn, và những dấu hiệu như huyết áp tụt, nhịp tim tăng, tay chân lạnh cũng sẽ rõ ràng hơn.

Các triệu chứng của băng huyết sau sinh có thể bao gồm:

• Ra máu bất thường trong vòng 24 giờ đầu sau khi sinh.
• Máu chảy liên tục với màu đỏ tươi.
• Tăng nhịp mạch, huyết áp giảm, tay chân lạnh, ra nhiều mồ hôi, và da xanh xao.

Trong trường hợp mất máu nhiều, sản phụ có thể gặp phải tình trạng sốc. Sự ứ đọng máu trong buồng tử cung dẫn đến sự tăng thể tích của tử cung, với đáy tử cung dần nâng cao và trở nên mềm nhão.

Biến chứng

Băng huyết sau sinh có thể gây ra nhiều biến chứng, mức độ nặng nhẹ phụ thuộc vào số lượng máu mất và hiệu quả của các biện pháp hồi sức cũng như kiểm soát tình trạng chảy máu. Các biến chứng này có thể bao gồm choáng do giảm thể tích tuần hoàn, suy thận, suy đa cơ quan và thậm chí dẫn đến tử vong. Ngoài ra, băng huyết cũng là một yếu tố thuận lợi cho việc phát triển nhiễm trùng sau sinh.

Một số biến chứng lâu dài có thể xuất hiện sau băng huyết, như tình trạng thiếu máu, viêm tắc tĩnh mạch, và hội chứng Sheehan. Hội chứng này xảy ra do hoại tử tuyến yên, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, sụt cân, rụng tóc, mất khả năng tiết sữa và vô kinh. Nếu băng huyết nghiêm trọng buộc phải cắt tử cung, sản phụ có thể không thể mang thai lần nữa.

Khi mất máu quá nhiều, các vấn đề có thể phát sinh như nhịp tim tăng cao, thở gấp, và lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng như gan, não, tim, và thận bị giảm. Điều này có thể dẫn đến các tình trạng như thiếu máu, nhồi máu cơ tim, suy thận cấp, rối loạn đông máu, sốc, và trong trường hợp nghiêm trọng, thậm chí là tử vong. Hội chứng Sheehan cũng có thể phát triển trong những tình huống băng huyết nặng nề.

Cách xử lý khi gặp băng huyết sau sinh

Băng huyết sau sinh là một tình trạng nghiêm trọng và dễ dàng nhận ra. Mỗi nguyên nhân gây ra hiện tượng này sẽ yêu cầu những cách xử trí băng huyết sau sinh khác nhau. Vậy những biện pháp nào có thể được áp dụng khi gặp phải băng huyết sau sinh?

Trong trường hợp băng huyết do đờ tử cung, bác sĩ sẽ thực hiện xoa bóp tử cung và sử dụng thuốc kích thích co bóp như oxytocin hoặc methylergonovine. Ngoài ra, sản phụ cũng cần được truyền máu hoặc các chế phẩm máu để bù đắp lượng máu thiếu hụt. Nếu những biện pháp này không mang lại hiệu quả, việc cắt tử cung có thể được xem xét để bảo đảm an toàn cho tính mạng. Đối với băng huyết do bánh nhau, cách xử lý sẽ phụ thuộc vào từng tình huống cụ thể, ví dụ như cần cắt tử cung trong trường hợp rau cài răng lược.

Nếu băng huyết xảy ra do chấn thương đường sinh dục và tử cung vẫn hoạt động tốt, biện pháp tối ưu là phục hồi tổn thương của cơ quan sinh dục. Nguyên tắc chính trong trường hợp này là hạn chế tụ máu và khâu lại các tổn thương.

Khi sản phụ gặp phải băng huyết do rối loạn đông máu, bác sĩ sẽ tiến hành điều trị bằng cách truyền máu tươi nhằm giảm thiểu nguy cơ tử vong. Sau đó, các phương pháp điều trị tiếp theo sẽ được quyết định dựa trên tình trạng sức khỏe của sản phụ.

Cách phòng tránh băng huyết sau sinh

Để giảm thiểu tần suất và tỷ lệ tử vong do băng huyết sau sinh, việc phòng ngừa trước khi xảy ra tình trạng này là rất quan trọng. Dưới đây là một vài nguyên tắc cần chú ý:

• Theo dõi quá trình chuyển dạ: Ngăn chặn chuyển dạ kéo dài bằng cách theo dõi cơn gò tử cung và nhịp tim thai.
• Tiêm oxytocin: Khuyến cáo tiêm 10 IU oxytocin để ngăn ngừa băng huyết sau sinh.
• Ngăn ngừa nhiễm trùng: Sử dụng kháng sinh và xem xét việc chấm dứt thai kỳ sớm nếu cần.
• Thận trọng với thuốc giảm đau: Sử dụng các loại thuốc tê và mê cẩn thận trong chuyển dạ.
• Điều chỉnh rối loạn đông máu: Dựa vào các xét nghiệm và tiền sử bệnh lý để điều trị thích hợp.
• Thực hiện thủ thuật đúng cách: Chỉ thực hiện khi có chỉ định rõ ràng.
• Phát hiện kịp thời cơn gò bất thường: Nếu có cơn gò cường tính hoặc yếu, cần xem xét mổ lấy thai.
• Xử trí tích cực trong giai đoạn 3: Tiêm oxytocin ngay sau khi thai ra, thực hiện các biện pháp giúp nhau bong ra.
• Lập kế hoạch mang thai: Sử dụng biện pháp tránh thai hợp lý và khám thai định kỳ.
• Theo dõi sản phụ có nguy cơ cao: Theo dõi ít nhất 6 giờ sau sinh để phát hiện kịp thời dấu hiệu băng huyết.

Băng huyết sau sinh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, vì vậy cần có sự cảnh giác và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ trong quá trình điều trị. Nếu phát hiện thấy bất kỳ điều gì bất thường, hãy liên hệ ngay với bác sĩ. Chăm sóc y tế kịp thời có thể giảm thiểu mất máu và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Cuối cùng, thai phụ nên thực hiện đầy đủ lịch khám thai, bổ sung sắt và acid folic, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, và đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu bất thường như đau bụng, ra máu hay khó thở. Những tiến bộ trong y học và sự chăm sóc chuyên nghiệp đã giúp giảm nguy cơ và biến chứng liên quan đến thai kỳ và sinh nở.

Chăm sóc sau sinh là một quá trình liên tục và toàn diện cho cả mẹ và bé. Dù là sinh thường hay sinh mổ, phụ nữ cần thời gian hồi phục để ngăn ngừa biến chứng. Băng huyết sau sinh là một tình trạng nguy hiểm cần được phát hiện và điều trị kịp thời, nếu không, mẹ có thể đối diện với nguy cơ mất máu nghiêm trọng và thậm chí tử vong.

Sau sinh, cơ thể người mẹ sẽ trải qua nhiều thay đổi, có thể dẫn đến một số vấn đề sức khỏe như xuất huyết, són tiểu, rối loạn tiêu hóa, hoặc sa trực tràng. Việc kiêng cữ không hợp lý cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe lâu dài. Vì vậy, việc thực hiện khám sức khỏe tổng quát tại Thai Thinh Medic rất quan trọng. Tại đây, mẹ sẽ được gặp gỡ các bác sĩ chuyên khoa và nhận được sự tư vấn cần thiết để nhanh chóng phục hồi sức khỏe sau sinh.