Sùi mào gà (genital warts) hay còn gọi là mụn cóc sinh dục, là một trong những bệnh lý lây truyền qua đường tình dục phổ biến nhất, gây ra bởi virus HPV (Human Papillomavirus). Số lượng ca mắc mới được chẩn đoán tăng nhanh trong cộng đồng cho thấy tầm quan trọng của việc phòng ngừa và nhận biết sớm sùi mào gà để bảo vệ sức khỏe cá nhân và giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm.

1. Nguyên nhân gây sùi mào gà

Sùi mào gà do virus HPV (Human Papillomavirus) gây ra. Các chủng HPV gây sùi mào gà thường gặp là tuýp 6 và 11, chủng chiếm phần lớn các trường hợp mụn cóc sinh dục. Đôi khi sùi mào gà có thể do các chủng 16, 18, 31 và 33 gây ra - đây là các chủng có nguy cơ cao dẫn đến loạn sản và ung thư ở vùng sinh dục và các khu vực lân cận.

HPV là một loại virus không vỏ bọc thuộc nhóm Papovaviridae. Virus này tấn công vào lớp tế bào đáy của biểu mô da và niêm mạc, gây ra các tổn thương đặc trưng. Đối với hầu hết người bệnh, hệ thống miễn dịch sẽ tự loại bỏ virus trong vòng vài năm, giúp ngăn ngừa sự phát triển của các tổn thương.

Tuy nhiên, trong những trường hợp hệ miễn dịch suy yếu, HPV sẽ xâm nhập vào cơ thể và gây ra các biểu hiện lâm sàng. Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ 3 tuần đến 8 tháng. Trong thời gian này, người bệnh có thể không có triệu chứng nhưng vẫn có khả năng lây nhiễm cho người khác.

Sùi mào gà do virus HPV (Human Papillomavirus) gây ra

2. Sùi mào gà lây qua đường nào?

Đường lây truyền sùi mào gà phổ biến nhất là qua quan hệ tình dục không an toàn. Tuy nhiên sùi mào gà có thể gây qua một số con đường khác. Cụ thể:

Quan hệ tình dục

Quan hệ tình dục không an toàn, dù qua đường âm đạo, hậu môn hay miệng đều là con đường chủ yếu lây nhiễm sùi mào gà. Ngay cả khi sử dụng bao cao su, nguy cơ lây nhiễm vẫn tồn tại nếu có tiếp xúc trực tiếp giữa da và niêm mạc tại vùng sinh dục hoặc vùng lân cận (ví dụ: Nam giới sử dụng bao cao su vẫn có thể bị sùi mào gà ở gốc dương vật).

Tiếp xúc trực tiếp với vùng da bị nhiễm bệnh

Sùi mào gà có thể lây nhiễm khi tiếp xúc trực tiếp với da hoặc niêm mạc vùng kín của người bệnh, ngay cả khi không có quan hệ tình dục. Chỉ cần sự tiếp xúc da kề da ở vùng nhiễm bệnh, virus HPV đã có thể truyền từ người này sang người khác.

Lây nhiễm từ mẹ sang con

Trẻ sơ sinh có thể nhiễm HPV từ mẹ trong quá trình sinh nở, đặc biệt là khi người mẹ mắc bệnh ở thời điểm mang thai.

Tuy nhiên, đôi khi mụn cóc sinh dục ở trẻ em cũng có thể là dấu hiệu của lạm dụng tình dục.

Nguy cơ từ việc sử dụng chung đồ dùng cá nhân

Dù ít phổ biến hơn, việc sử dụng chung các vật dụng cá nhân như khăn tắm, đồ lót, quần áo hoặc các dụng cụ làm đẹp như dao cạo, bấm móng tay hay đồ dùng trong các dịch vụ massage, khách sạn có thể tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm nếu các vật dụng này tiếp xúc với vùng da bị nhiễm HPV.

Có nhiều con đường lây nhiễm sùi mào gà

Các yếu tố tăng nguy cơ lây nhiễm

Một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh sùi mào gà bao gồm:

• Hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch kém như bệnh nhân ung thư, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch hay bệnh nhân AIDs dễ nhiễm virus HPV hơn do khả năng chống lại virus bị suy giảm.
• Quan hệ tình dục sớm hoặc với nhiều bạn tình: Người có thói quen quan hệ tình dục không an toàn hoặc những người bị nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI) khác có nguy cơ cao nhiễm HPV hơn. Hơn một nửa số người từng có quan hệ tình dục sẽ bị nhiễm HPV ít nhất một lần trong đời.
• Thói quen hút thuốc: Nghiên cứu chỉ ra rằng hút thuốc lá có thể làm tăng khả năng mắc sùi mào gà, do các chất độc trong thuốc lá ảnh hưởng đến sức đề kháng của cơ thể.

3. Triệu chứng sùi mào gà

Sùi mào gà có biểu hiện lâm sàng đa dạng với nhiều dạng tổn thương đặc trưng ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể.

Vị trí xuất hiện tổn thương:

• Vùng sinh dục: Sùi mào gà thường phát triển tại những vùng niêm mạc hoặc da tiếp xúc trực tiếp với virus HPV. Ở nam giới, tổn thương thường thấy ở quy đầu, bao quy đầu, thân dương vật, bìu hoặc lỗ tiểu. Trong khi đó, ở nữ giới, bệnh thường xuất hiện ở môi lớn, môi bé, âm đạo, cổ tử cung và vùng quanh hậu môn.
• Hậu môn: Cả hai giới đều có nguy cơ xuất hiện sùi mào gà quanh hậu môn hoặc bên trong ống hậu môn, đặc biệt ở những người có quan hệ tình dục qua đường hậu môn.
• Miệng và họng: Tiếp xúc với virus qua đường tình dục bằng miệng có thể dẫn đến tổn thương ở môi, lưỡi, nướu và vùng hầu họng.
• Vị trí khác: Ngoài các vị trí kể trên, sùi mào gà có thể xuất hiện ở các vị trí xung quanh bộ phận sinh dục như đùi, hông, bụng dưới, trực tràng, niệu đạo, bàng quang,...

Đặc điểm triệu chứng sùi mào gà:

• Hình thái tổn thương: Ban đầu, các nốt sùi thường là những sẩn nhỏ màu da, hồng, tím sẫm hay nâu, kích thước khoảng 1-2 mm.  Chúng có thể là những cục tròn hoặc mảng phẳng, nhẵn hoặc thô. Sẩn có thể xuất hiện riêng lẻ nhưng thường tập trung thành đám. Theo thời gian, chúng phát triển thành các khối lớn hơn với bề mặt xù xì, giống hoa súp lơ hoặc quả dâu. Một số trường hợp, tổn thương có thể đạt kích thước vài centimet, gây cảm giác vướng víu.
• Tính chất tổn thương: Sùi mào gà thường mềm, không đau nhưng có thể gây ngứa hoặc kích ứng. Khi bị chà xát hoặc bội nhiễm, các nốt sùi có thể tiết dịch, có mùi khó chịu và gây chảy máu.

Triệu chứng cơ năng:

Trong hầu hết các trường hợp, bệnh nhân không có triệu chứng rõ ràng và chỉ phát hiện tổn thương một cách tình cờ. Tuy nhiên, khi tổn thương lớn hoặc ở vị trí nhạy cảm, người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, đau nhẹ, nóng rát hoặc ngứa. Một số trường hợp có thể gặp khó khăn trong quan hệ tình dục hoặc bị chảy máu khi cọ xát mạnh.

Không có xét nghiệm máu để chẩn đoán trực tiếp sùi mào gà. Việc phát hiện bệnh thường dựa vào thăm khám lâm sàng và quan sát tổn thương. Khi có dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh cần đến cơ sở y tế để được bác sĩ chuyên khoa tư vấn và xác định phương pháp điều trị phù hợp.

Sùi mào gà có biểu hiện lâm sàng đa dạng với nhiều dạng tổn thương đặc trưng

4. Chẩn đoán sùi mào gà

Chẩn đoán sùi mào gà chủ yếu dựa vào quan sát lâm sàng và tiền sử bệnh của bệnh nhân. Những tổn thương điển hình thường dễ nhận biết qua mắt thường. Trong một số trường hợp đặc biệt, để xác định chẩn đoán chính xác hơn, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung các xét nghiệm và phương pháp chẩn đoán khác sau:

• Nghiệm pháp Axit Axetic (VIA): Bác sĩ có thể bôi dung dịch axit axetic 3-5% lên vùng nghi ngờ để làm nổi bật các tổn thương mụn cóc ở những trường hợp khó quan sát.
• Sinh thiết tổn thương: Thường chỉ định đối với các tổn thương nghi ngờ có tính chất ác tính hoặc không đáp ứng điều trị. Sinh thiết giúp xác định rõ bản chất tổn thương và loại trừ các bệnh lý khác.

Ngoài ra, bệnh nhân sùi mào gà cũng cần được chỉ định xét nghiệm huyết thanh chẩn đoán giang mai và xét nghiệm HIV.

Chẩn đoán phân biệt:

• Giang mai giai đoạn II: Các sẩn sùi condylomata lata thường rộng, ẩm ướt và có xét nghiệm huyết thanh giang mai dương tính.
• Ung thư tế bào gai hoặc tiền ung thư: Tổn thương cố định vào cấu trúc bên dưới hoặc có dấu hiệu thay đổi bất thường.
• U mềm lây, liken phẳng hoặc nơ vi: Những tổn thương này có đặc điểm hình thái và tiến triển khác biệt cần được xem xét kỹ lưỡng.

5. Điều trị sùi mào gà

Việc điều trị sùi mào gà sớm giúp loại bỏ thương tổn, giảm nguy cơ lây nhiễm, biến chứng bội nhiễm hay nguy cơ cho bệnh nhân. Tuy nhiên, chưa có phương pháp nào có thể điều trị triệt để sùi mào gà. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc loại bỏ sự phát triển của mụn cóc thay vì loại bỏ nhiễm trùng do vi-rút tiềm ẩn.

Hiện nay, có hai nhóm chính trong điều trị sùi mào gà: phương pháp nội khoa (dùng thuốc) và các thủ thuật y tế. Lựa chọn phương pháp phù hợp cần dựa trên mức độ tổn thương, vị trí và tình trạng sức khỏe tổng quát của bệnh nhân:

Điều trị nội khoa

• Imiquimod: Thuốc điều biến miễn dịch tại chỗ, thúc đẩy hệ phản ứng viêm thanh thải mụn cóc.
• Podophyllotoxin: Sử dụng cho mụn cóc ngoài cơ thể, không được khuyến cáo sử dụng trong thời kỳ mang thai.
• Sinecatechins: Có tác dụng kháng virus, dùng cho mụn cóc ngoài và mụn cóc quanh hậu môn, 
• Axit Trichloroacetic (TCA) 80–90%: Có tác dụng đốt cháy, làm bỏng và làm mòn da và niêm mạc. Tuy nhiên, TCA cần được thực hiện dưới sự giám sát y tế để tránh tổn thương các vùng da lành và biến chứng không mong muốn.
• Thuốc tiêm Interferon: Đây là một loại thuốc kháng virus được tiêm trực tiếp vào tổn thương, giúp tăng cường hệ miễn dịch. Phương pháp này thường áp dụng khi các biện pháp khác không mang lại kết quả

Thủ thuật tại cơ sở y tế

• Liệu pháp nitơ lạnh: Đông lạnh mô bất thường bằng nitơ lỏng là cách tiếp cận hiệu quả với các mụn cóc nhỏ trên thân dương vật hoặc âm hộ.
• Liệu pháp nitơ lạnh: Dòng điện tần số cao dưới dạng đông tụ nhiệt hoặc đốt điện để đốt và phá hủy các tổn thương mụn cóc, sau đó nạo để loại bỏ các mô đã hỏng. Kỹ thuật này đặc biệt hiệu quả khi được sử dụng để điều trị mụn cóc nhỏ hơn nằm trên thân dương vật, trực tràng hoặc âm hộ nhưng không khuyến khích sử dụng cho các tổn thương lớn.
• Laser CO2: Đây là phương pháp hiện đại, sử dụng tia laser để phá hủy tổn thương mà không gây tổn hại mô lành xung quanh và không gây chảy máu. Tỷ lệ tái phát bệnh sau laser cao hơn các phương pháp khác nhưng hiệu quả và an toàn cho những người bị suy giảm miễn dịch cũng như đối với phụ nữ mang thai có tổn thương rộng rãi vẫn không đáp ứng với TCA hoặc liệu pháp nito lạnh. 
• Phẫu thuật cắt bỏ:  Phù hợp với những tổn thương rất lớn, ở vị trí phức tạp, không đủ điều kiện hoặc không đáp ứng với các hình thức điều trị khác như tổn thương liên quan đến lỗ niệu đạo, các tổn thương tân sinh nghi ngờ tiến triển ác tính.

Hiện nay chưa có phương pháp nào có thể điều trị triệt để sùi mào gà

6. Tiên lượng và biến chứng của bệnh sùi mào gà

Sùi mào gà là bệnh lý có nguy cơ tái phát cao, đặc biệt khi không được điều trị triệt để hoặc trong trường hợp hệ miễn dịch suy giảm. Dù hầu hết các trường hợp nhiễm HPV có thể tự khỏi sau một thời gian, khoảng 10-20% phụ nữ nhiễm HPV kéo dài có nguy cơ tiến triển thành ung thư cổ tử cung xâm lấn, một trong những dạng ung thư phổ biến và nguy hiểm ở phụ nữ.

Ngoài nguy cơ ở cổ tử cung, các phân nhóm HPV nguy cơ cao (như HPV 16 và 18) cũng có liên quan đến ung thư biểu mô tế bào vảy biệt hóa, gọi là ung thư biểu mô sùi mào gà (Verrucous Carcinoma). Các dạng ung thư này thường được phân loại theo vùng giải phẫu như:

• U nhú dạng nhú ở miệng (khoang miệng).
• Sùi mào gà khổng lồ Buschke và Löwenstein (vùng hậu môn – sinh dục).
• Ung thư biểu mô hình cung (ở bề mặt da như lòng bàn tay, bàn chân).

Những khối u này chủ yếu lan rộng qua xâm lấn cục bộ và hiếm khi di căn, nhưng vẫn gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng sống của bệnh nhân.

Ở nam giới, các nghiên cứu cho thấy nam giới có tiền sử mắc sùi mào gà sinh dục có nguy cơ phát triển ung thư dương vật cao gấp 5-6 lần so với người không có tiền sử này.

Để giảm thiểu nguy cơ tái phát và biến chứng cho sùi mào gà, tốt nhất bệnh nhân nên đi tầm soát ung thư định kỳ và xét nghiệm HPV khi có chỉ định.

Sùi mào gà là bệnh lý có nguy cơ tái phát cao

7. Làm sao để phòng bệnh sùi mào gà

Tiêm vắc-xin HPV

Tiêm vắc-xin là một trong những cách hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh sùi mào gà. Vắc-xin ngừa HPV giúp bảo vệ cơ thể khỏi các chủng HPV nguy cơ cao và thấp, bao gồm cả những chủng gây ung thư cổ tử cung và mụn cóc sinh dục. Đặc biệt, tiêm vắc-xin trước khi có quan hệ tình dục lần đầu tiên sẽ giúp tối ưu hiệu quả phòng ngừa.

Quan hệ tình dục an toàn: 

Dù không hoàn toàn bảo vệ được 100% nhưng bao cao su vẫn là phương tiện hữu hiệu để giảm thiểu nguy cơ lây truyền HPV trong quan hệ tình dục. Bao cao su giúp bảo vệ phần lớn vùng sinh dục nhưng không thể che phủ toàn bộ vùng da, vì vậy vẫn có nguy cơ lây nhiễm nếu da tiếp xúc trực tiếp với vùng bị nhiễm.

Ngoài ra, cần duy trì một mối quan hệ tình dục an toàn, chung thủy để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh. Việc này không chỉ giúp bảo vệ bạn khỏi sùi mào gà mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.

Xét nghiệm định kỳ

Phụ nữ nên thực hiện xét nghiệm kính phết dịch cổ tử cung (PAP smear) hàng năm để phát hiện sớm nhiễm HPV và các tế bào bất thường, từ đó có biện pháp điều trị kịp thời nếu có nguy cơ phát triển thành ung thư cổ tử cung. Đối với nam giới, nếu có các dấu hiệu nghi ngờ như nốt sần hay mụn cóc sinh dục, cần đi khám sớm.

Không hút thuốc

Hút thuốc có thể làm giảm khả năng miễn dịch của cơ thể, khiến bạn dễ bị nhiễm HPV và các biến chứng liên quan. Do đó, bỏ thuốc lá không chỉ có lợi cho sức khỏe tổng thể mà còn giúp giảm nguy cơ mắc bệnh sùi mào gà.

Tránh tiếp xúc da trực tiếp với người nhiễm bệnh

Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc đối tác có thể mắc bệnh sùi mào gà, cần tránh tiếp xúc trực tiếp với các vùng da bị tổn thương, đặc biệt là khi các mụn cóc vẫn chưa được điều trị dứt điểm.

Không chia sẻ đồ dùng cá nhân

Để tránh lây nhiễm HPV, không nên chia sẻ các vật dụng cá nhân như khăn tắm, đồ lót hoặc các vật dụng có thể tiếp xúc trực tiếp với vùng sinh dục. Ngoài ra, hạn chế sử dụng các loại khăn tắm, chăn đệm ở những khu vực như khách sạn, phòng massage,...

Duy trì lối sống lành mạnh

Tăng cường sức đề kháng thông qua chế độ ăn uống cân đối và luyện tập thể dục thể thao giúp cơ thể chống lại các bệnh tật, bao gồm cả sùi mào gà.

Tiêm vắc-xin là một trong những cách hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh sùi mào gà

Sùi mào gà là một bệnh lý lây truyền qua đường tình dục phổ biến, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu phát hiện sớm. Việc tiêm phòng vaccine HPV và duy trì thói quen quan hệ tình dục an toàn là những biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa sùi mào gà hiệu quả, tránh những biến chứng nghiêm trọng do bệnh gây ra.

Tham khảo: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3390234/