Kinh nguyệt là một hiện tượng sinh lý tự nhiên ở nữ giới, bắt đầu từ tuổi dậy thì và kết thúc khi đến giai đoạn mãn kinh. Tuy nhiên, không ít phụ nữ trong độ tuổi sinh sản vẫn có thể gặp tình trạng mất kinh, hay vô kinh. Mất kinh nguyệt có thể do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là do các yếu tố lối sống hoặc sự mất cân bằng nội tiết. Tình trạng kéo dài không chỉ gây bất tiện cho sinh hoạt và ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe sinh sản, chẳng hạn như vô sinh. Việc nhận biết và điều trị kịp thời rất quan trọng để giải quyết vấn đề này.

1. Mất kinh nguyệt là gì?

Mất kinh nguyệt là tình trạng không có kinh do nguyên nhân sinh lý, bệnh lý hoặc yếu tố lối sống

Mất kinh nguyệt, hay vô kinh, là tình trạng nữ giới không xuất hiện chu kỳ kinh nguyệt trong một thời gian nhất định. Hiện tượng này có thể xảy ra tự nhiên ở những giai đoạn như trước tuổi dậy thì, khi mang thai, trong thời kỳ cho con bú và sau khi mãn kinh. Tuy nhiên, nếu mất kinh ngoài các giai đoạn này, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe cần được lưu ý.

Vô kinh được chia làm hai loại: vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát. Vô kinh nguyên phát xảy ra khi nữ giới đến tuổi dậy thì (15-16 tuổi) mà vẫn chưa có kinh nguyệt, trong khi vô kinh thứ phát là tình trạng mất kinh đột ngột ở phụ nữ đã từng có kinh nguyệt trước đó, kéo dài từ 3 tháng trở lên. Ngoài mang thai, vô kinh còn có thể do các yếu tố lối sống như cân nặng, mức độ tập luyện hoặc sự mất cân bằng nội tiết tố.

Phần lớn các trường hợp vô kinh đều có thể được điều trị hiệu quả khi xác định rõ nguyên nhân.

2. Các nguyên nhân gây mất kinh nguyệt

Tại sao lại mất kinh nguyệt? Mất kinh nguyệt ở nữ giới có thể xuất phát từ cả nguyên nhân tự nhiên và các tình trạng y tế cần được quan tâm. 

Tuổi tác

Chu kỳ kinh nguyệt sẽ có sự biến đổi theo từng giai đoạn tuổi tác. Ở mỗi độ tuổi, kinh nguyệt có thể trải qua các thay đổi như rối loạn chu kỳ, kinh nguyệt không đều, hoặc thậm chí trong một số trường hợp nghiêm trọng, kinh nguyệt có thể ngừng đột ngột.

Tuổi dậy thì: Giai đoạn dậy thì là thời điểm cơ thể nữ giới có những thay đổi quan trọng, đặc biệt là sự xuất hiện của chu kỳ kinh nguyệt. Trong vài năm đầu, chu kỳ thường không ổn định, có thể kéo dài, ra máu không đều hoặc mất kinh nguyệt vài tháng, do cơ thể cần thời gian điều chỉnh hormone. Phải mất khoảng 3-4 năm để chu kỳ kinh nguyệt ổn định, thường kéo dài từ 21 đến 35 ngày.

Tiền mãn kinh: Tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp trước khi phụ nữ chính thức bước vào mãn kinh, khi cơ thể dần chuyển từ khả năng sinh sản sang giai đoạn không còn sinh sản. Trong thời kỳ này, hormone Estrogen và các nội tiết tố khác bắt đầu giảm, gây ra rối loạn chu kỳ kinh nguyệt hoặc vô kinh kéo dài. Chu kỳ có thể trở nên bất thường với lượng máu nhiều hoặc ít hơn và tần suất thay đổi. Mãn kinh chính thức diễn ra khi phụ nữ ngừng rụng trứng và kinh nguyệt, thường vào khoảng tuổi 51.

Mãn kinh: Mãn kinh là giai đoạn mà cơ thể chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất do suy giảm chức năng của buồng trứng. Lúc này, nồng độ hormone Estrogen đã giảm mạnh và không còn đủ để kích thích quá trình rụng trứng hoặc duy trì sự ổn định của chu kỳ kinh nguyệt. Vì vậy, khi bước vào thời kỳ mãn kinh (khoảng 50 tuổi), chu kỳ kinh nguyệt sẽ dừng hẳn.

Căng thẳng

Theo nghiên cứu, phụ nữ trong độ tuổi 20-40 khi phải đối mặt với căng thẳng, lo âu, hoặc stress kéo dài dễ gặp tình trạng chu kỳ kinh nguyệt không đều, thậm chí có thể mất kinh. Điều này xảy ra do căng thẳng kích thích tuyến thượng thận và vùng dưới đồi sản xuất lượng lớn hormone Cortisol, làm ức chế hoạt động của Estrogen và Progesterone, hai hormone quan trọng cho chu kỳ kinh nguyệt, dẫn đến nguy cơ ngừng kinh hoàn toàn.

Stress nghiêm trọng cũng làm rối loạn hormone giải phóng gonadotrophin (GnRH), gây trở ngại cho quá trình rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt ổn định. Những yếu tố gây stress không chỉ bắt nguồn từ công việc hay học tập mà còn từ các sự kiện lớn trong cuộc sống như mất mát người thân. Những căng thẳng này ảnh hưởng đến vùng dưới đồi của não bộ, nơi điều hòa chu kỳ kinh nguyệt.

Buồng trứng đa nang

Phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) thường gặp tình trạng chu kỳ kinh nguyệt không đều, kéo dài hoặc thậm chí mất kinh nhiều tháng liền. Nguyên nhân do sự gián đoạn trong quá trình rụng trứng, khiến niêm mạc tử cung không bong ra đúng chu kỳ. Khi niêm mạc tử cung tích tụ trong thời gian dài, lượng máu kinh trong mỗi lần hành kinh có thể trở nên nhiều hơn so với bình thường.

PCOS là tình trạng mất cân bằng hormone, ảnh hưởng đến các hormone như estrogen, progesterone và testosterone, dẫn đến rụng trứng không đều hoặc thiếu hẳn. Điều này có thể khiến chu kỳ kinh nguyệt trở nên thất thường hoặc ngừng hẳn, đồng thời gây ra các triệu chứng như mọc lông ở mặt, ngực, khó giảm cân, và có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Cân nặng

Cân nặng là yếu tố quan trọng tác động đến sức khỏe và chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ. Khi thừa cân hoặc béo phì, cơ thể gia tăng nồng độ Estrogen và Progesterone, dẫn đến rối loạn kinh nguyệt và có thể bị mất kinh nguyệt. Béo phì cũng làm nghiêm trọng thêm các triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Trong trường hợp này, giảm cân có thể giúp chu kỳ kinh nguyệt trở lại bình thường.

Thiếu cân hoặc giảm cân đột ngột cũng có thể gây rối loạn chu kỳ. Khi cơ thể thiếu dinh dưỡng cần thiết, việc sản xuất hormone bị gián đoạn, làm ngừng rụng trứng và có thể gây vô kinh. Những phụ nữ mắc rối loạn ăn uống hoặc tập luyện cường độ cao thường gặp tình trạng này. Việc điều chỉnh cân nặng có thể giúp chu kỳ kinh nguyệt trở lại ổn định.

Sau dùng thuốc tránh thai

Việc sử dụng thuốc tránh thai có thể gây mất cân bằng nội tiết tố trong cơ thể. Thuốc tránh thai chứa các hormone sinh dục như progesterone, estrogen, hoặc kết hợp cả hai nhằm ngăn chặn quá trình rụng trứng và thụ tinh. Một số biện pháp phổ biến như thuốc tránh thai chỉ chứa Progestin, vòng tránh thai nội tiết, que cấy tránh thai… có thể dẫn đến tình trạng mất kinh nguyệt hoàn toàn hoặc làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt trong khoảng 3 tháng.

Vấn đề tuyến giáp

Tuyến giáp đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất hormone để duy trì chu kỳ kinh nguyệt đều đặn. Khi tuyến giáp hoạt động quá mức (cường giáp) hoặc kém (nhược giáp), sự mất cân bằng hormone có thể gây rối loạn chu kỳ, thậm chí dẫn đến vô kinh trong vài tháng hoặc mất kinh hoàn toàn.

Ngoài việc điều tiết chuyển hóa, tuyến giáp còn ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác để giữ cho cơ thể hoạt động bình thường. Nếu có dấu hiệu rối loạn tuyến giáp, dù là cường hay suy giáp, bạn nên đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Bệnh mãn tính

Một số bệnh mãn tính như bệnh Celiac (không dung nạp gluten), tiểu đường, viêm vùng chậu, u nang buồng trứng, rối loạn chức năng gan, và khối u ở tuyến yên (có thể ung thư hoặc không) có thể làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, gây ra vô kinh. Các tình trạng này thường gây gián đoạn chu kỳ và có thể kéo dài đến khi bệnh được điều trị dứt điểm.

Ngoài ra, các rối loạn nhiễm sắc thể bẩm sinh như hội chứng Turner và hội chứng không nhạy cảm với androgen cũng có thể dẫn đến rối loạn kinh nguyệt và mất kinh nguyệt. Bên cạnh đó, một số bệnh cấp tính như viêm phổi, nhồi máu cơ tim, suy thận hoặc viêm màng não có thể gây giảm cân đột ngột, thiếu hụt dinh dưỡng và rối loạn hormone, khiến chu kỳ kinh bị chậm lại. Sau khi tình trạng bệnh được điều trị, chu kỳ kinh có thể mất vài tháng mới trở lại bình thường.

Vận động quá mức

Tập luyện quá sức hoặc vận động với cường độ cao có thể dẫn đến sự thay đổi trong quá trình tiết hormone từ tuyến yên và tuyến giáp, ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp hormone trong cơ thể, làm rối loạn quá trình rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt. Để các thay đổi nội tiết tố này xảy ra, thông thường cần một mức độ vận động liên tục và nặng nhọc trong thời gian dài mỗi ngày.

Nếu bạn dự định duy trì chế độ tập luyện cao độ như vậy, hãy cân nhắc gặp bác sĩ y học thể thao. Bác sĩ có thể hỗ trợ bạn trong việc thiết lập chế độ dinh dưỡng hợp lý, hướng dẫn các bài tập giãn cơ cần thiết và thực hiện các xét nghiệm sức khỏe khi cần thiết để đảm bảo cơ thể có thể đáp ứng yêu cầu vận động của bạn.

Thuốc

Một số loại thuốc, bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc điều trị huyết áp, thuốc dành cho tuyến giáp, thuốc chống co giật và một số loại thuốc hóa trị, có thể gây ra hiện tượng chậm kinh hoặc làm mất kinh nguyệt hoàn toàn. Những thuốc này tác động lên hệ thống hormone của cơ thể, dẫn đến sự gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt.

Thêm vào đó, các phương pháp tránh thai nội tiết như Depo-Provera, MiniPill chỉ chứa progesterone, vòng tránh thai Mirena và que cấy Nexplanon cũng có khả năng ảnh hưởng đến chu kỳ. Tùy thuộc vào từng loại, chu kỳ kinh nguyệt có thể thay đổi từ ra máu nhiều, ra máu ít hoặc thậm chí ngừng hẳn trong quá trình sử dụng.

Cho con bú

Hormone Prolactin có trong sữa mẹ có thể ức chế Estrogen và Progesterone, ảnh hưởng đến hoạt động của hệ hạ đồi, tuyến yên và buồng trứng, từ đó làm rối loạn nội tiết và gây gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt. Do đó, phụ nữ cho con bú hoàn toàn bằng sữa mẹ thường sẽ không có kinh nguyệt trong vài tháng, và kinh nguyệt sẽ trở lại khi ngừng cho con bú.

Tuy nhiên, dù chu kỳ kinh nguyệt có thể bị ngưng hoặc trở nên thất thường trong thời gian này, việc cho con bú không phải là một phương pháp tránh thai hoàn toàn. Phụ nữ vẫn có khả năng mang thai trong thời gian cho con bú, nên cần sử dụng thêm các biện pháp tránh thai nếu chưa sẵn sàng cho việc mang thai tiếp theo.

3. Phòng ngừa tình trạng mất kinh nguyệt như thế nào?

Bị mất kinh nguyệt phải làm sao? Để ngăn ngừa tình trạng mất kinh nguyệt (ngoại trừ các trường hợp do mãn kinh, mang thai và cho con bú hoàn toàn), nữ giới nên thực hiện một số biện pháp như duy trì chế độ ăn uống cân bằng, tăng cường rau xanh và trái cây, hạn chế thực phẩm cay, nhiều chất béo, và tinh bột để kiểm soát cân nặng hiệu quả. Cung cấp đủ 2.7 lít nước mỗi ngày giúp thúc đẩy lưu thông máu, đồng thời hạn chế các chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá, và caffeine. Giữ tâm trạng luôn thư giãn, tránh căng thẳng quá độ thông qua các hoạt động như nghe nhạc, tập yoga hay thiền. Tập thể dục vừa sức và thường xuyên là cách tốt để tăng cường sức khỏe. Ngoài ra, việc thăm khám định kỳ và tuân thủ chỉ định của bác sĩ là cần thiết để bảo vệ sức khỏe toàn diện.

Phương pháp điều trị mất kinh sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân và tình trạng cụ thể của người bệnh. Phần lớn các trường hợp, chu kỳ kinh nguyệt sẽ trở lại bình thường khi nguyên nhân được giải quyết triệt để. Một số trường hợp có thể cần sử dụng liệu pháp hormone hoặc thuốc tránh thai để giúp ổn định chu kỳ. Nếu nguyên nhân do các yếu tố bẩm sinh hoặc hội chứng buồng trứng đa nang, bác sĩ có thể chỉ định thuốc điều trị mất kinh nguyệt hoặc đề nghị phẫu thuật nếu phát hiện các bất thường trong cấu trúc tử cung. Tóm lại, mất kinh không phải là vấn đề hiếm gặp, nhưng việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp duy trì sức khỏe sinh sản hiệu quả.

Kết luận

Nhìn chung, mất kinh nguyệt là hiện tượng phổ biến ở nữ giới và có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, thường liên quan đến sự thay đổi nội tiết tố trong cơ thể, như căng thẳng hay một số bệnh lý. Do đó, việc chăm sóc sức khỏe tốt sẽ là nền tảng quan trọng để ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng này một cách hiệu quả.